“Sicilië en de zee” in het Allard Pierson Museum

Een oude, heel goede vriendin van mijn vrouw uit Den Haag belde kort geleden over een bezoek brengen aan het Allard Pierson Museum voor archeologie in Amsterdam. Er zou daar een boeiende rondreizende expositie zijn: “Sicilië en de zee” geheten. Mijn vrouw was vorig jaar nog in Sicilië geweest terwijl die vriendin een schoonzoon heeft die van oorsprong Siciliaan is en samen met de dochter een huisje bezit op dat prachtige eiland.

Helaas, toen die vriendin belde zat mijn vrouw in Cuba. Ik stelde haar daarom voor de plaats van mijn echtgenote in te nemen en vlak bij het museum af te spreken in de “Engelse Reet”, één van de mooiste authentieke café ’s in Amsterdam, met zicht op het torentje van de Engelse Kerk op het beroemde Begijnhof. Een café verscholen in een steegje, in vroeger tijden ook wel “reet” genoemd, dat vanaf de Kalverstraat doorloopt naar het Spui.

Na een keurig kopje koffie, want het was nog vroeg, via de Kalverstraat doorgestoken naar het Allard Pierson Museum aan de Oude Turfmarkt in hartje Amsterdam. Ooit het hoofdkantoor van de Nederlandse Bank is dat museum nu een genot om in te dwalen en weg te dromen over lang voorbije beschavingen en het leven van onze verre voorouders.

Dit archeologisch museum van de Universiteit van Amsterdam heeft na het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden de mooist denkbare vaste collectie in Nederland. Ik heb in beide steden gestudeerd, dus kan men mij moeilijk van vooringenomenheid beschuldigen. Tegelijk moet ik erbij zeggen dat ik als scholier al met enige regelmaat in dat Leidse oudheidkundig museum vertoefde en er in mijn Leidse studentenjaren eveneens diverse keren geweest ben. Wat dat betreft heeft het Allard Pierson wel enige achterstand opgelopen.

Ik was mede daarom dubbel gemotiveerd dat Allard Pierson weer eens van binnen te zien en die archeologische expositie over Sicilië bood daartoe ruimschoots de gelegenheid. Want, in tegenstelling tot mijn echtgenote, ging mijn kennis over Sicilië nauwelijks verder dan een lang geleden bij vrienden vertoonde dia-avond en een gastcollege in de tweede helft van de jaren zestig over de politieke structuur van de maffia door de antropoloog en latere professor Anton Blok. Verder associeerde ik Sicilië met de film “The Godfather” en die schitterende acteurs Marlon Brando en Al Pacino , en hoop ik nog steeds dat de vulkaan Etna voor eeuwig zal ophouden verwoestend uit te halen.

Door een uitgekiende presentatie maakte ik een wereldreis door het verleden van dit imposante eiland. Langs opeenvolgende beschavingen en de vernietiging daarvan door gevechtshandelingen in zeeslagen; van Grieken, Feniciërs en Romeinen tot Habsburgers, Spanjaarden en Italianen. Je wordt er duizelig van wie er allemaal niet op en rond dat Sicilië geleefd en gevochten heeft. Wie Sicilië bezat, die bezat zo ongeveer de toenmalige bekende wereld.

Gelukkig waren er tussen al die zeeslagen en gevechten door, ook wel eens een paar eeuwtjes rust om een nieuwe beschaving op te bouwen. Helaas heeft onze grootste en beroemdste vaderlandse zeeheld Michiel de Ruyter daar weinig plezier aan kunnen beleven. In zijn wat vadsig geworden nadagen en met een slecht onderhouden en verouderd uitgeruste vloot kwam hij de Spanjaarden te hulp tegen de machtige Franse vloot in de zeewateren rond Sicilië. Onze heldenadmiraal heeft dat met de dood moeten bekopen en ligt nu permanent opgebaard in de crypte van de Nieuwe Kerk aan de Dam in Amsterdam. Dit verhaal over Sicilië komt tot leven dankzij het technisch vernuft van de hedendaagse zee-archeologie en de zee rond dat eiland als een immens historisch en cultureel archief.

Zonder al die invasies, zeeslagen en scheepswrakken was Sicilië wellicht alleen bekend gebleven als een min of meer historie-loos roversnest met een aantal mooie films, een prachtige natuur en dito cuisine. Door de zee-archeologie heeft men daar een enorme verzameling objecten op kunnen duiken. Veel dagelijkse gebruiksvoorwerpen zoals amforen(kruiken) en ander aardewerk, maar ook munten, helmen en zwaarden, scheepsgeraamtes en scheepsstootrammen. Een optocht van voorwerpen en delen van vaartuigen die het beeld oproepen van Homerus’ mythische figuur Odysseus die op zijn reis door de toenmalige wereld ook Sicilië moet hebben aangedaan alvorens terug te keren naar zijn Penolope, vrouw van zijn dromen.

Terugkijkend, kan ik de expositie “Sicilië en de zee” in het Allard Pierson Museum zonder enig voorbehoud een droomreis noemen door de geschiedenis van dat eiland. Een reis waarvoor je slechts een museum- of ander toegangskaartje nodig hebt.

Bik Versteegen (3 maart 2016)

Bik Versteegen (1945) is schrijver en cultureel antropoloog. Op verzoek van Museumpeil bezoekt hij musea. Zijn stijl wordt gekenmerkt door een plezierige mix van observaties en herinneringen.

Michiel Neugebauer (Gouda, 1967) is stedelijk en industrieel fotograaf met oog voor detail. Hij maakt nauwelijks gebruik van extra belichting, maar speelt met het aanwezige licht met als gevolg een bijzonder mooie natuurlijke lichtval.

Foto: Allard Pierson Museum (c: M.Neugebauer)