Stap uit je bubbel

Hester Dibbits over emotienetwerken. (Museumpeil 49, 2018)

Museummensen zetten graag voorwerpen in een vitrine, zodat het publiek er rustig omheen kan lopen en ze van alle kanten kan bekijken. Soms mag je museumstukken aanraken. Hennaschilders, carnavalvierders en verhalenvertellers zet je natuurlijk niet in een vitrine. Maar je kan ze wel een podium geven, in het museum of op de website.

Tradities, feesten, rituelen, ambachtelijke vaardigheden en alledaagse gewoonten kun je net als museumstukken musealiseren en folkloriseren… Net als bij museumstukken vindt er dan betekenisverandering plaats. Sterker nog: ze veranderen in iets wezenlijk anders, namelijk in een gemusealieerd of gefolkloriseerd verschijnsel. Dat kunnen we problematisch vinden, maar zo erg is het niet: ieder individu doet er vervolgens immers ook weer het hare of zijne mee. Na ieder museum- of festivalbezoek maken we allemaal onze eigen nieuwe voorstelling. Hoe wij ons dingen herinneren, wordt door tal van factoren bepaald. Het persoonlijk contact is daarbij vaak belangrijk. Antropoloog David Sutton opent een mooi artikel over de alledaagse praktijk van het koken met een illustratief citaat van de Amerikaanse socioloog Stephen Steinberg, die zich afvraagt hoe zijn grootmoeder haar kookkunsten verwierf: ‘It required an elder not just willing but determined to share her powers with a neophyte. And it required an upstart who craved to follow the path treaded by forebears.’

GEMEENSCHAPPEN OF NETWERKEN?
Bij het ontwikkelen van projecten op het terrein van immaterieel erfgoedbeleid wordt vaak gewerkt vanuit het idee van eensgezinde gemeenschappen die voor het behoud van ‘hun’ traditie ijveren. Die benadering doet onvoldoende recht aan de grote verscheidenheid aan individuele belangen en emoties rond erfgoed. Geïnspireerd door netwerktheorieën van Latour en Castells kunnen we de omgang met erfgoed ook benaderen vanuit een netwerkperspectief, waarbij de verschillende knopen in een netwerk staan voor individuen en afzonderlijke erfgoed-items. Die benadering kan helpen om meer zicht te krijgen op de schuring en dynamiek waarin erfgoed ontstaat en telkens weer opnieuw vorm krijgt. Het helpt ons ook na te denken over onze eigen impact op die schuring en dynamiek. Zo’n benadering past in een lange etnologische traditie, waarbij concrete cultuurverschijnselen als startpunt worden genomen.

UIT JE BUBBEL STAPPEN
Een volgende stap is het nadenken over manieren om de inzichten die zo’n benadering kunnen opleveren met anderen te delen. Marlous Willemsen en ik werken sinds enige tijd aan de ontwikkeling van een methode die mensen helpt uit hun bubbel te stappen, van een afstandje naar hun eigen plek en die van anderen in wat wij noemen het ‘emotienetwerk’ rond erfgoed te kijken, en vervolgens te onderzoeken hoe in het gesprek over die netwerk-relaties zowel hun eigen positie als die van anderen kan verschuiven. En hoe het erfgoeditem zelf ook van plaats én van vorm kan veranderen. We werken hieraan in verschillende settings: met studenten, tijdens evenementen, met professionals, met academici. Nu eens brengen de deelnemers het ‘emotienetwerk’ rond een concreet erfgoeditem op papier in kaart, dan weer wordt toegewerkt naar een eenvoudige driedimensionale single object exhibition. Of ze doen het allebei. Aan de erfgoedprofessional, museummedewerker of leerkracht de taak om de cases uit te (laten) kiezen voor zo’n exercitie (het Zomercarnaval zou een interessante case zijn), en de vraag te stellen hoe en met wie wil je wilt ‘emotienetwerken’. Dat vereist ontwerp-skills en creativiteit. Musea kunnen een prachtig platform hiervoor bieden: het zijn plekken waar heel veel knooppunten – nodes – kunnen samenkomen. De uitdaging zit in het inzichtelijk maken van het effect dat ze op elkaar uitoefenen.

Hester Dibbits, Erasmus Universiteit Rotterdam / Reinwardt Academie (AHK) / Boegbeeld NWA-route Levend Verleden

Informatie over emotienetwerken

Jasmijn Rana, Marlous Willemsen en Hester Dibbits, ‘Moved by the tears of others. Emotion networking in the heritage sphere’, in: International Journal for Heritage Studies 2017 (23.10), pp.