Debat over roofkunst mist nuance

De discussie over roofkunst ontbeert in toenemende mate nuance. Boze bezoekers van het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) snauwen steeds vaker de medewerkers aan de kassa toe: “Alles wat jullie hier hebben is geroofd”. Ruurd Halbertsma, conservator van het RMO en docent aan de Universiteit van Leiden ziet het debat ontsporen. Hoe kunnen we de nuance terugbrengen in het debat? Hij koos voor een verrassende methode. Hij schreef een roman. De roman ‘Roofkunst’ speelt zich af in de nabije toekomst. Het is 2025 en de roep om teruggave van collecties wordt steeds sterker. Woke studenten protesteren en saboteren colleges, en in het RMO wordt een beeld beklad. Het bestuur van de universiteit reageert halfhartig. Het conflict explodeert. Doordat Halbertsma in zijn roman steeds van perspectief wisselt, weet hij een verrassend beeld van de verschillende invalshoeken van de partijen in het conflict te schetsen.

Halbertsma eigen stellingname is helder, echte roofkunst moet terug naar het land van herkomst. Maar niet alle kunst uit voormalige koloniën is geroofd. Kunst werd vroeger ook al voor de markt geproduceerd. In een interview op de website van de universiteit licht hij zijn standpunt nader toe: “Verwervingen in het verleden kunnen verkregen zijn via schenkingen, handel en legaten of via wegen die niet deugen zoals illegale opgravingen, illegale handel, of door dwang. In die laatste drie gaat het om roofkunst.” Zijn roman laat zien dat roofkunst niet zozeer een museaal probleem is, maar vooral een bestuurlijke en diplomatieke uitdaging. Zonder standvastige bestuurders en politici verworden musea en universiteiten tot een slagveld tussen doven.

Recent heeft Evelien Campfens aangegeven dat er onvoldoende eenduidige regels zijn voor de teruggave van gestolen kunst. Daardoor worden veel zaken niet in de rechtbank beslist, maar in de politieke arena. In haar proefschrift ‘Cross-border claims to cultural objects. Property or heritage?’ doet Campfens voorstellen voor een beter juridisch raamwerk. Ze maakt onder meer een duidelijker onderscheid tussen erfgoed en eigendom, hierdoor kunnen de verschillende visies op ‘roofkunst’ beter door de rechter worden beoordeeld.

Ruurd Halbertsma: Roofkunst  (Roman uitgegeven door Primavera Pers, Leiden, 2021)

Foto: courtesy RMO/Rob Overmeer)