I ASK

Artikel uit Museumpeil 43 met als thema “ Gastvrijheid en Hosting” (2015) 

Vragend en gastvrij rondleiden in het Joods Historisch Museum

Een gastvrij museum verwelkomt bezoekers met open armen en biedt hen een aansprekend programma aan. Rondleidingen zijn daar een belangrijk onderdeel van. De afgelopen jaren is in het Joods Historisch Museum in Amsterdam een nieuwe rondleidmethode ontwikkeld, genaamd I ASK. Vragen stellen en open staan voor andere denkbeelden dan de eigen is wat men met deze methode probeert te versterken.

door: Henny de Leeuw – tentoonstellingsmaker

Te vaak wisten rondleiders in het Joods Historisch Museum niet hoe om te gaan met vooroordelen van bezoekers over joden en hun geloof. Het verloop van de rondleiding hing af van de persoonlijke eigenschappen en competenties van de rondleider. De wens om op een effectieve manier om te gaan met deze vooroordelen is voor Petra Katzenstein van het museum één van de drijfveren achter de ontwikkeling van de I ASK methode geweest: ‘Daarin werden de rondleiders, die zo belangrijke groep medewerkers die in feite je visitekaartje zijn, vanuit het museum te weinig ondersteund’. Petra zocht ook een methode die beter aansloot bij de missie van het museum: de bezoeker verlaat het museum met meer kennis, openheid en nuance in het denken. Haar zoektocht leverde echter geen praktische toepassing van bestaande theorieën op. Vanaf 2007 ontwikkelde ze daarom zelf de nieuwe I ASK methode. Bij I ASK wordt de rondleiding veel meer gezien als een dialoog tussen de rondleider en de bezoeker. De naam zegt het al, de rondleider vraagt naar de mening en visie van de bezoeker en dit referentiekader is het uitgangspunt voor de rondleiding. De rondleider staat open voor de mening van de bezoeker en probeert tegelijkertijd de bezoeker zich meer open te laten stellen voor andere zienswijzen.

‘Bij I ASK wordt de rondleiding veel meer gezien als een dialoog tussen de rondleider en de bezoeker.’

EEN VERADEMING VOOR RONDLEIDERS

Naast de vier kwaliteiten (zie kader aan einde van artikel) moet de I ASK rondleider beschikken over vijf essentiële vaardig- heden: vragen stellen, actief luisteren, schakelen, laten ervaren en structureren. Bijzonder aan de methode is daarmee de nadruk die op de eigen- schappen en competenties van de rondleider zelf ligt. Omdat de bezoeker en zijn referentiekader centraal staan, wordt juist ook de rol van de rond- leider veel groter in het slagen van de I ASK rond- leiding. Het organiseren van trainingen en reflectie op het eigen handelen zijn dan ook noodzakelijk bij het implementeren van de methode, wat in een bestaande groep rondleiders op weerstand kan stuiten.

Ook in het Joods Historisch Museum waren niet alle rondleiders meteen enthousiast, vertelt Katzenstein: ‘Onze groep rondleiders bestaat uit 25 zeer kundige en betrokken personen. Veel van hen leiden al heel lang rond en zaten niet te wachten op een training. Dat is best begrijpelijk; het vergt inspanning, tijd en reflectie. De andere manier van rondleiden vraagt om een andere houding en andere vaardigheden. Sommige rondleiders vonden het geweldig om training te krijgen, het is een investering in jezelf, een verrijking. Anderen voelden weerstand om zo een proces aan te gaan’. Uiteindelijk is het volgens Katzenstein vooral te danken aan de trainers van de rondleiders, die goed erkenden wat er speelde, dat iedereen nu positief aan de slag is met de I ASK methode. Zo zag een van de rondleiders er erg tegenop, maar communiceert zij nu anders, zelfs thuis met haar man. Anderen vinden het een verademing dat ze nu écht contact krijgen met mensen en ook wordt aangegeven dat ze nu niet meer van hun stuk te krijgen zijn als er moeilijke opmerkingen komen.

‘[…] een verademing dat ze nu écht contact krijgen met mensen.’

De resultaten van de invoering van de I ASK methode in het Joods Historisch Museum zijn zeer positief. Met de nieuwe methode slaagt men er in om bezoekers zich meer open te laten stellen voor andere meningen en meer nuance in het eigen denken te ontwikkelen. Vooral dat laatste is goed te merken aan reacties van bezoekers, zoals een Imam die zich eerst nogal ongenuanceerd over joden uitliet: ‘Doordat je me confronteerde met mijn eigen situatie en denken begrijp ik dat ik de boel op één hoop gooide. Dank je wel!’ Ook bij een leerling uit het voorgezet onderwijs is het beeld dat hij van joden had sterk veranderd: ‘Ik dacht bij joden aan oorlog en dat Hitler ze haat. Nu denk ik veel meer aan andere dingen zoals geloof, leven en de Tora’.

VERDRAAGZAAMHEID EN TOLERANTIE

Dat nuanceren van bestaande beelden en het meer respect creëren voor andere meningen sprak ook de educatieve medewerkers van Museum Catharijneconvent in de methode aan. Voor de tentoonstelling Vormen van Verdraagzaamheid, over religieuze verdraagzaamheid en tolerantie in de zeventiende eeuw, waren zij op zoek naar nieuwe manieren om in gesprek te komen met de bezoekers en ze te vragen naar hun ideeën. De I ASK methode bood uitkomst.

Over het algemeen waren de rondleiders van Museum Catharijneconvent enthousiast over de nieuwe mogelijkheden van de I ASK methode. Uit de dialoog met de bezoeker halen ze veel voldoening. Paula Hertogh, educatief medewerker van het museum, vertelt: ‘Het is een hele waardevolle methode om met elkaar, als groep en rondleider, in gesprek te gaan. Bezoekers nemen elkaar mee in hun ervaringen en als rondleider mag je daar deel van uitmaken.’ Hertogh heeft wel gemerkt dat sommige rondleiders het lastig vonden om de oude gewoontes los te laten. Ze zagen I ASK niet als een echte omslag in het rondleiden, maar als een methode waaruit ze voor hen interessante dingen konden gebruiken. ‘Duidelijkheid vanuit de training is daarbij belangrijk’, zegt Hertogh.

‘Ik dacht bij joden aan oorlog en dat Hitler ze haat. Nu denk ik veel meer aan andere dingen zoals geloof, leven en de Tora.’

De eerste reacties van de bezoekers van het museum op de nieuwe rondleidmethode zijn positief. Bezoekers geven bijvoorbeeld aan dat ze op een nieuwe manier tegen dingen aan kijken. Bijzonder is ook dat er soms een groep is die in eerste instantie moeite lijkt te hebben met de manier van rondleiden: ‘Ze verwachten een monoloog en schrikken als het ware van de open instelling van de rondleider. Maar door I ASK toe te passen, merkt de rondleider dit vrij snel en kan hij zich er ook hier weer op aanpassen.’

OOK AAN DE SLAG MET I ASK?

Niet alle typen musea zullen te maken hebben met vooroordelen van de orde als bij het Joods Historisch Museum of Museum Catharijneconvent. Iedere museumbezoeker heeft echter een eigen referentiekader. Door met de I ASK rondleiding meer van dat referentiekader uit te gaan, wordt de bezoeker persoonlijker benaderd en voelt hij zich daarmee meer gekend en vrij om zijn mening te uiten. Dit effect zal ieder museum aanspreken. Daarmee heeft het Joods Historisch Museum een uitermate gastvrije vorm van rondleiden ontwikkeld. De bezoeker wordt meer individueel en persoonlijk benaderd en wordt gestimuleerd om te voelen en zeggen wat hij wil. Er ontstaat een omgeving waarin juist ook de bezoeker open kan staan voor andere zienswijzen.

Hoewel de implementatie van de methode veel vraagt van de rondleiders, levert het de bezoekers en henzelf heel veel op. Om van de implementatie van I ASK in een organisatie een succes te maken, moet volgens Katzenstein de gehele organisatie er voor open staan en zul je trainingen verplicht moeten maken. Ook moet je er ruim de tijd voor nemen: ‘Naast trainingen van een aantal dagdelen is er tijd nodig om te oefenen op de vloer. Al met al ben je daar wel een jaar mee bezig’. Hertogh beaamt dit: ‘Het museum dient zich te realiseren, dat het echt met kleine stappen gaat’.

Meer over I ASK

I ASK, ik vraag, is een acroniem van de woorden Intentie, Attitude, Systeemblik en Kennis, de vier kwaliteiten waarover een I ASK rondleider moet beschikken.

• Intentie

Hier gaat het om de bewuste wil van de rondleider om openheid te versterken bij de bezoekers. Dit hoeft niet zijn enige wil te zijn, maar deze moet wel de overhand behouden. Daarmee kan voorkomen worden dat een rondleider die ook graag veel informatie over wil dragen, als zendmast gaat fungeren.

• Attitude

Dit staat voor de open, warme en positieve houding die de I ASK rondleider heeft ten opzichte van de groep. Door deze houding wordt een veilige omgeving gecreëerd waarbinnen de bezoekers zich ook kunnen en durven uitspreken. Het uiten van meningen wordt gestimuleerd en er is respect voor verschillen daarin.

• Systeemblik

De I ASK rondleider moet over een goede ‘systeemblik’ beschikken. Hij is er voor de groep en houdt daarom continue een  ́zachte focus ́ op de groep als geheel – het ‘systeem’. De systeemblik helpt de rondleider om zich niet te sterk te richten op één bezoeker en om het onderlinge samenspel tussen de verschillende groepsleden zo goed mogelijk te benutten.

• Kennis

Net als iedere rondleider beschikt hij over een groot reservoir aan relevante kennis en verhalen. Verschil is dat de I ASK rondleider deze kennis op een flexibele wijze kan inzetten. Hij doet een groter beroep op parate kennis dan een traditionele rondleider, omdat hij daarmee moet kunnen spelen. Zo kan hij beter aansluiten bij wat er in de groep opkomt en de rondleiding persoonlijker maken.

Het handboek over de I ASK methode is verkrijgbaar voor € 15,90 bij het Joods Historisch Museum. Ook geeft het museum in company-trainingen. Neem voor het bestellen van het handboek of meer informatie over de trainingen contact op met Petra Katzenstein: katz@jhm.nl

Foto-onderschrift

– Gids aan het werk met de I ASK methode in de Hollandse Schouwburg. Foto: Maarten Jüngen.

Artikel uit Museumpeil 43 met als thema “ Gastvrijheid en Hosting” (2o15)