Klein museum, grote betekenis

Column Aimee Streefland over vrijwilligers en de rol van kleine musea. (Museumpeil 50)

Als directeur van een ‘klein’ museum roep ik al jaren dat een museum voor een stad of dorp veel meer betekent dan alleen maar zorgen voor het juiste beheer van de collectie en het vertellen van een verhaal. Kleinere musea maken mijns inziens vooral het verschil door het werken met allerlei soorten vrijwilligers. Daarnaast speelt het ook en rol als verbinder binnen een gemeenschap.

Wat is een gemeenschap? Het is voor mij een plek waar tradities, gewoontes en interesses gedeeld worden en waar normen en waarden door een grotere groep aangehangen worden. Vrijwilligers spelen hierin een cruciale rol als ambassadeurs van een organisatie. Zij vertellen hun verhaal via de informele kanalen van een gemeenschap. Dit is oncontroleerbaar en onzichtbaar, maar essentieel voor de legitimatie van een organisatie. Een museum kan fungeren als houvast en procesbewaker van de vorming en het vastleggen van de identiteit van een gemeenschap. Zo kan een museum ook een plaats van betekenis zijn voor allerlei (historische) organisaties en kennisoverdracht, en kan het de verbindende schakel zijn tussen ondernemers en non-profitorganisaties. Het museum als een centrum voor sociale en culturele educatie.

Verbindend

Waarom is deze vraag de laatste tijd zo booming? Mede omdat musea zich continu moeten buigen over de vraag ‘wat is mijn relevantie’? ‘Welke rol speel ik binnen het culturele veld waarin ik mij beweeg’? In de afgelopen jaren hebben veel kleinere musea zich keer op keer opnieuw moeten uitvinden om het hoofd boven water te houden tijdens (dreigende) bezuinigingsrondes. Terwijl grotere musea een enorme groei laten zien in bezoekersaantallen en financiën, ligt dit voor kleinere musea heel anders. Met weinig tot geen betaalde krachten was en is het nog altijd roeien met de riemen die je hebt. Samenwerking is geen luxe maar bittere noodzaak voor de kleintjes.

Waar ligt die maatschappelijke relevantie van het museum en wat beteken ik voor de gemeente die mij subsidieert? Kan een museum de identiteit van het gebied waarin het zich bevindt definiëren, vastleggen, doorgeven? Ik denk van wel en ik denk dat juist daar de kracht ligt!Een museum heeft geen winstoogmerk en kan een verbindende rol vervullen tussen allerlei organisaties en groepen. Een museum moet daarvoor wel de ruimte krijgen en professionalisering is nodig. Directie en medewerkers zouden niet moeten sturen op het belang van het museum alleen. Dat belang zou moeten zijn dat het een centrale positie inneemt in een gemeenschap en dat het onderdeel is van de legitimatie. De collectie is dan een middel om dit te bereiken, geen doel an sich.

Collectie als middel

Er zijn voorbeelden te over van musea die zich uitdrukkelijk verbinden aan het dorp waar ze zich bevinden. Zo participeert het Nationaal Vlechtmuseum waar ik nu werk, in een project samen met de gemeente en ondernemersvereniging om het winkelklimaat te verbeteren door leegstaande panden te vullen met collectie. Samen werken we zo aan de revitalisering van het gebied. Daarnaast participeren we in een werkgelegenheidsproject om mensen met een uitkering aan het werk te krijgen. Binnen het museum vinden ze een beschermde plek om weer opgenomen te worden in het werkende leven. Op deze manier vervult het museum een veel bredere rol dan alleen het beheren en behouden van een collectie. Sterker nog, ik gebruik in mijn museum juist de collectie om andere doelen te behalen. De collectie als middel, niet als doel. Dát is naar mijn mening de manier voor kleinere musea om het hoofd boven water te houden.

Maak je belangrijk in de regio waar je je bevindt. Zorg dat je sociaal en cultureel relevant bent. Maak het verschil door een verbinding te maken met de mensen en het gebied. Dan spelen de grootte van je pand en collectie, of je hoeveelheid personeel een veel kleinere rol dan je denkt.

Aimée Streefland, redacteur Museumpeil en directeur Nationaal Vlechtmuseum