Mondriaanfonds: ‘Ongeveer de helft van ons budget gaat naar erfgoed’

Interview met Marineke van der Reijden, Mondriaan Fonds in Museumpeil 48.

Marineke van der Reijden is hoofd Cultureel Erfgoed bij het Mondriaan Fonds. Ze is opgeleid als econoom en werkte eerder tien jaar op het ministerie van WVC. Als rijksambtenaar was ze nauw betrokken bij de verzelfstandiging van de Rijksmusea. Een gesprek over samenwerking tussen musea, over ontzamelen of het recyclen van collecties, en over hoe je slim subsidie aanvraagt.

Het Mondriaan Fonds is gevestigd aan een rustige gracht in Amsterdam, een voormalig ijkkantoor. Bij binnenkomst word ik verwezen naar een ruimte met grijze rollen tapijt aan hangers. Het blijkt een kunstwerk annex ontmoetingsruimte te zijn. Het oogt mooi, maar het zit beroerd. Dat blijkt ook de bedoeling te zijn van het werk Breaking Habbits van RAAAF, dat wil aanzetten tot niet-zitten. Gelukkig is er nog een kamer vrij aan het einde van de gang…

Als econoom ben je vast voor de verzakelijking van musea?

‘Nee, dat ben ik helemaal niet! We denken te vaak dat musea bedrijven zijn en dat is niet zo. Een museum is geen gewoon bedrijf, op een aantal punten zijn we daarin te veel doorgeslagen. Dat een museum zelf een deel van zijn financiën moet genereren is goed, dat scherpt je blik. Maar we moeten het maatschappelijk belang van musea niet uit het oog verliezen. Cultuur kost geld. Het Mondriaan Fonds is het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed. Veel museummensen denken dat het Mondriaan Fonds alleen kunstmusea ondersteunt, maar ongeveer de helft van ons budget gaat naar erfgoed.’

Het lijkt vaak of al het geld naar een paar grote musea gaat. Kunnen alle musea een aanvraag bij het Mondriaan Fonds doen?

‘We zijn een nationaal fonds, dus ondersteunen we projecten van nationaal of bovenregionaal belang. Dat kunnen projecten van nationale musea zijn, maar ook van kleinere musea. Juist zaken die in de regio gebeuren kunnen van nationaal belang zijn, zoals het nieuwe gezamenlijke collectiecentrum in Friesland. Daar worden voorwerpen niet meer per museum geclusterd maar per materiaalsoort. De insteek is dat deze collectie van ons allemaal is. Het is de Collectie Friesland. Dit collectiecentrum heeft een voorbeeldfunctie voor heel Nederland. Samenwerking tussen musea is voor ons een speerpunt. We steunen veel samenwerkingsinitiatieven tussen musea in de regio. Maar we vinden ook de samenwerking tussen musea en andere maatschappelijke partners belangrijk.’

Hoe kijkt het Mondriaan Fonds naar nieuwe vormen van collectioneren: de grotere collectiemobiliteit, ontzamelen, nieuwe vormen van verzamelen?

‘Het Mondriaan Fonds heeft een aantal regelingen die dat ondersteunen. Maar we dragen vooral bij aan de maatschappelijke functie van musea. Het is belangrijk dat musea nadenken over wat hun maatschappelijke meerwaarde is.’

Hoe kijken jullie tegen ontzamelen aan?

‘We vinden het belangrijk dat musea goed kijken naar hun collectie en zich vragen stellen: “Wat wil ik op termijn met mijn collectie? Past dat wat we hebben in onze visie?

Indien er onderdelen zijn, die niet meer goed passen, wat doe je daar dan mee? Waar zou het beter passen?” Daar is onze regeling Collectiemobiliteit voor. Maar het is opmerkelijk dat we bijna geen aanvragen voor financiële ondersteuning van ontzamelingsprojecten krijgen. Vorig jaar kregen we er twee. Wat daarbij opvalt is dat het niet om inhoudelijke keuzes ging, maar om bezuinigingsoperaties. De eerste aanvraag was van de Technische Universiteit Delft die van zijn collecties af wilde. De tweede van het Rode Kruis, dat ook zijn historische collectie wilde opdoeken. In deze noodsituaties schoten respectievelijk Naturalis en PIT in Almere te hulp om deze belangrijke collecties te redden. Wij steunen liever collectiemobiliteit waarover goed is nagedacht, vanuit een visie op de eigen collectie en op die van de Collectie Nederland.’

Dat is geen ontzamelen, dat lijkt meer op weggooien. Wat vind je wel een goed voorbeeld?

‘De samenwerking tussen het Drents Museum en kunstenaar Danielle Kwaaitaal. Het museum wilde voor het eerst in 160 jaar gaan ontzamelen. Uiteindelijk hebben ze vijfduizend voorwerpen geselecteerd. Vele daarvan kregen een nieuwe thuis, maar een aantal bleef over, vooral textiel. Toen opperde iemand binnen het musea: “Wij kunnen dat op basis van onze missie wel vinden, maar is het toch niet op de een af andere wijze van belang voor Drenthe?” Het museum heeft toen kunstenaar Danielle Kwaaitaal gevraagd om naar die af te stoten objecten te kijken. Zij zette een aantal objecten uit bij andere kunstenaars. Die maakten er iets nieuws van en dat heeft Danielle weer gefotografeerd. Een aantal foto’s is door het Drents Museum aangekocht. Dat is een schitterende vorm van hergebruik en van iets weer “van waarde” maken.’

‘Het is ontzettend belangrijk dat musea aan de achterkant afstoten, maar tegelijkertijd nadenken hoe ze hun collectie nieuwe impulsen kunnen geven. Aankopen vind ik belangrijk, omdat het nieuwe energie aan de collectie geeft. Je zorgt voor dynamiek doordat je nieuwe verbanden binnen je collectie kunt leggen. Ik ben heel blij dat we nog geld hebben om nieuwe aankopen te ondersteunen, zoals de aankoop door Naturalis van een Tyrannosaurus Rex. Het Mondriaan Fonds heeft recent een incidentele bijdrage van 6 miljoen euro voor het aankoopfond heeft ontvangen.’

Hoe wil je dat mensen een aanvraag voor ondersteuning doen?

‘Tegenwoordig kun je bij ons digitaal ondersteuning aanvragen. Vroeger kregen we verzoeken die soms honderden pagina’s besloegen. Je moet het nu in 25 pagina’s doen.

Wat ik fijn vind is als je in de aanbiedingsbrief heel goed aangeeft wat je als museum belangrijk vindt. Dat je niet “naar ons toe” schrijft. We vinden het belangrijk dat musea zelf nadenken over wie ze zijn, wat ze willen en waarom juist dit project hen daarin vooruithelpt. Eerlijke aanvragen, die worden door ons gewaardeerd.’

‘Zorg ook dat het er goed uitziet, want het moet naar adviescommissies, die vaak een hele stapel aanvragen krijgen. Het is dus belangrijk dat je structuur aanbrengt. Hier en daar beeldmateriaal toevoegen is verstandig. Beeld geeft vaak veel beter weer wat je wilt.’

Is het handig om even te bellen?

‘Als je nog nooit een aanvraag hebt gedaan, is het wellicht handig om even te bellen. We zijn als fonds heel toegankelijk. Alle telefoonnummers van de medewerkers staan op de website.

Als je een aanvraag voor samenwerking wilt indienen, kijk dan ook op de site. Je vindt er veel informatie en ook interviews. We hopen dat de website uitgroeit tot een kennisplatform. Een plek waar deelnemers ervaringen over samenwerking delen, maar ook met telefoonnummers van contactpersonen, zodat je elkaar om hulp kunt vragen.’

Leren we wel genoeg van elkaars ervaringen?

‘We vinden het belangrijk dat je de tijdens het project opgedane kennis deelt. Waar liep je tegenaan? Wat heb je ervan geleerd? Deel je kennis met je collega’s. Als we dit niet expliciet vragen, gebeurt dat helaas te weinig. Daarom is dat bij grote aanvragen inmiddels een van de voorwaarden voor het verkrijgen van subsidie.‘

Tips voor subsidieaanvragen bij het Mondriaan Fonds

1. Is het je eerste aanvraag, dan is het handig om even te bellen. Mocht het gelijk duidelijk zijn dat je aanvraag geen kans maakt, dan kan het Mondriaan Fonds aangeven waar dat wel het geval is.
2. Geef in je aanbiedingsbrief goed aan wie je bent, wat je wilt en wat je belangrijk vindt.
3. Je aanvraag wordt beoordeeld door een adviescommissie. Zorg daarom dat je een heldere structuur aanbrengt.
4. Voeg beeldmateriaal toe. Beeld geeft vaak beter weer wat je wilt.
5. Vermijd taal- en spelfouten. Laat je aanvraag nog even nalezen.

Voor meer informatie: Mondriaanfonds

Interview: Franklin van der Pols