Bedrijfsvoering, Uitgelicht
Renate van Leijen: Veiligheid heeft te weinig prioriteit
Als je iets over veiligheid in musea moet weten, dan kom je al snel bij Renate van Leijen terecht. Zij is al achttien jaar specialist Veilig Erfgoed bij de RCE(Rijksdienst Cultureel Erfgoed) in Amersfoort. In Museumpeil 56 gaat ze uitgebreid in op de gevaren die musea en ander erfgoed bedreigen en wat je eraan kunt doen. Hier enige highlights uit het interview
Wat zijn de grootste gevaren voor erfgoedinstellingen?
‘Water is een groot gevaar, maar brand is dat zeker ook. Bij een fikse brand ben je vaak alles kwijt. In Nederland hebben we zo’n 25 tot 30 branden per jaar in rijksmonumenten, vooral kerken en monumentale boerderijen. Sinds de grote brand in de Notre Dame in Parijs in april vorig jaar zijn we ons nog meer bewust van het feit dat ook in Nederland kerken te vaak in brand vliegen. En als de kap van de kerk eenmaal brand vat, dan is een groot deel van de kerk bijna altijd verloren. In de afgelopen tien jaar heeft in meer dan vierhonderd Nederlandse kerken en kloosters een kleine tot zeer grote brand gewoed. Bij tien procent van de branden was de schade zeer omvangrijk. Je moet dan denken aan een financiële schade van meer dan 50.000 euro. Bij elf branden ging het zelfs over een bedrag ver boven de één miljoen.’
Waarom zijn er zoveel branden?
‘De belangrijkste oorzaken zijn blikseminslag, brandstichting of een technisch defect. Bij zo’n defect kun je denken aan overbelasting van de technische installatie of aan kortsluiting doordat een leiding door muizen of ratten is doorgeknaagd. Ook zien we vaak haspels, stekkerdozen en verlengsnoeren die voor gevaar zorgen. Als je een haspel niet afrolt voor gebruik, dan is de kans aanwezig dat die in de fik vliegt. Ook zien we soms nog brandbare versiering of gordijnen te dicht bij lampen en kaarsen.’
‘Helaas veroorzaken restauratiewerkzaamheden ook vaak een brand. Dakdekkers werken met open vuur en dat gaat geregeld fout. Een tragisch voorbeeld is het Armando Museum in Amersfoort. Dat was gevestigd in een kerk. De kerk, en bijna al het werk van Armando, is toen bij een brand verloren gegaan. Die was veroorzaakt door werkzaamheden aan het dak. Dakdekkers horen brandblusapparatuur bij zich te hebben voor hun werk op het dak, maar helaas laten ze de brandblusser soms in hun auto staan. Als je bij een brandje eerst naar beneden moet om de brandblusser te halen, ben je te laat. Ik ken museumdirecteuren die bij restauratiewerkzaamheden elke dag checken of men de brandblussers mee naar boven zeult. Mijn advies is om altijd de veiligheidsprotocollen met externen door te spreken en te checken of men na het werk, aan het einde van de dag, alles veilig heeft achtergelaten.’
Vaak zie je veel waterschade bij brand. Is een sprinklerinstallatie in een museum wel verstandig?
‘Ik ken de discussie, maar liever een “beetje” waterschade dan dat je alles kwijt bent door verbranding. Gelukkig hebben we niet zo vaak brand in een museum. De laatste brand waarvan ik weet heb, was in het Stedelijk Museum in Zwolle in 2017. Die was veroorzaakt door een defect in de luchtontvochtiger. Er was toen vooral veel roetschade. Als alternatief voor een sprinklerinstallatie heb je nu ook andere blussystemen, zoals gasblussing en zuurstofverlaging. Vooral zuurstofverlaging kan een goede oplossing zijn voor het depot. Gasblussing kan op zaal worden gebruikt. Ik weet dat twee musea die gevestigd zijn in historische panden, overwegen om een gasblusinstallatie aan te schaffen.’
Naast schade door brand en water lijkt ook diefstal een belangrijke schadefactor.
‘Klopt, en diefstal heeft vaak ook een grote psychologische impact. Onlangs werd bij een ramkraak een belangrijk deel van de collectie van het Eyewitness Museum in Beek gestolen.
Gelukkig gebeurde het ’s nachts, maar de directeur is totaal van slag. Ook de diefstal van de monstrans uit het Museum Catharijneconvent was bruut en brutaal. Een aantal jaren geleden werd dat museum op klaarlichte dag door twee mannen beroofd. De rovers stopten met een scooter voor de deur van het museum en renden naar binnen. Ze sloegen vitrines kapot en roofden een zilveren monstrans met vijf diamanten, een bruikleen met een verzekerde waarde van 250.000 euro. Medewerkers hebben tevergeefs geprobeerd de dieven tegen te houden. Wat eigenlijk best tricky is, want misschien waren de dieven wel gewapend.’
Lees verder in Museumpeil 56, thema Musea en Gevaar (met als extra poster: crisisbewust worden in 5 stappen van de RCE)
Meer informatie:
brandblusmiddelen voor erfgoed
Foto’s: Courtesy RCE
