Agenda, Uitgelicht
Symposium: “Collecties voor de toekomst” op 24 april
Collecties voor de toekomst
Kritischer verzamelen, helderder ontzamelen
Symposium over nieuwe manieren van collectiebeheer, verzamelen en ontzamelen.
Datum: maandag 24 april 2017
Tijdstip: van 11.00 – 17.00 uur
Waar: NMM Soesterberg
Organisatie: NMM-projectgroep afstoting, Cultuurbureau, CollectieConsult
In samenwerking met: Museumpeil, Sectie Collecties MV, LCM, Naturalis
Dagvoorzitter: Riemer Knoop, lector Reinwardt Academie
Waarom
Iedere keer als een museum een belangrijk kunstwerk wil verkopen ontstaat er groot kabaal in de pers en de publieke opinie. Zie de ‘Schoolboys’, een belangrijk werk van Marlène Dumas van het museum Gouda of de verkoop van de Afrikacollectie van het Wereldmuseum. Dergelijke kwesties hebben mede bijgedragen aan het ontstaan van de nieuwe Erfgoedwet en de nieuwe LAMO. Maar spectaculaire aankopen trekken minstens evenveel aandacht: ‘Maarten en Oopjen’ voor het Rijksmuseum of de Tyrannosaurus Rex voor Naturalis. Maar bij de Nederlandse musea gebeurt op dit moment veel meer dan die paar zaken die de pers halen. Er sluiten musea – zoals Nusantara in Delft, het Geldmuseum in Utrecht en veel plaatselijke musea – en daarbij verdwijnen niet enkele kunstwerken, maar raken complete verzamelingen uit het zicht van de Collectie Nederland.
Maar hoe gaat het met verzamelen en ontzamelen buiten deze spraakmakende zaken? Wat gebeurt er bijvoorbeeld op lokaal niveau met al die musea die te maken hebben met teruglopende subsidiering en verminderde inkomsten van vrienden en sponsoring? Is daar nog ruimte voor aankopen? Of voor het arbeidsintensieve en kostbare werk voor het beheersbaar maken van de collectie? Toegankelijk maken van grote collecties maar ook grootschalig afstoten, het zogenaamde afstoten in bulk, vragen forse tijd- en geldinvesteringen waar in de media nauwelijks aandacht aan wordt besteed. En dan is er nog de nieuwe regelgeving: de Erfgoedwet, LAMO en de norm van het Museumregister. Op papier is alles nu uitstekend geregeld. Maar gaat dat ook werken in de praktijk?
Een aantal musea wil zijn ervaringen op dit gebied met collega’s delen. Positieve, maar vooral ook de moeilijkheden waar zij tegen opliepen. Niets zet zo goed aan het denken als lessons learned uit de praktijk. Dit symposium wil nieuwe initiatieven op dit gebied – bekende en onbekende – bij elkaar brengen. Wat kunnen we ervan leren? Maar vooral welk nieuw perspectief op verzamelen en ontzamelen leveren ze op? We willen in kleine groepen aan de hand van voorbeelden uit de praktijk de discussie met elkaar aangaan.
Het symposium zal een dag in beslag nemen en kent drie onderdelen: voor en na de lunch plenaire presentaties en discussies over ontzamelen en nieuwe vormen van verzamelen, en vier lunchwerkshops. Het voorjaarsnummer van Museumpeil geeft een korte impressie; het najaarsnummer is geheel gewijd aan dit onderwerp, met een verslag van het symposium.
Programma
Inloop van 11.00 – 11.30
11.30 uur Opening Hedwig Saam, vestigingsdirecteur NMM
- Eerste deel: Ontzamelen nu
- Ontzamelen in bulk, Nationaal Militair Museum: 20 min.
Een nieuw gebouw en de fusie van twee musea maakte dat men eens kritisch naar de collectie keek. Men wilde nu eindelijk de collectie op een verantwoorde manier huisvesten, maar voor alle 300.000 voorwerpen was dat niet haalbaar. Een werkgroep kreeg de opdracht 30 % afstoot te behalen met een vast budget. Af te stoten voorwerpen werden op een aantal openbare “kijkdagen” aangeboden aan geregistreerde musea. Verassend genoeg vond 40% van deze winkeldochters zijn weg naar een nieuwe bestemming. Hoe ging men in een veld waar een groot publiek emotionele banden met de collectie heeft (“daar heb ik nog in mijn diensttijd in gereden”) om met de eisen van transparantie?
Spreker: Paul van Brakel, projectleider Ontzamelen NMM.
- Ontzamelen en terug naar de bron, Volkenkundige musea: 20 min
Tegenwoordig voelen wij ons ongemakkelijk met voorwerpen die zijn verworven in een koloniaal verleden. Teruggave is een veelbesproken mogelijkheid maar stuit vaak op allerlei bezwaren: emotionele band met de collectie hier, slechte bewaaromstandigheden voor de verzameling daarginds. Delft deed een interessante poging om een groot deel van de verzameling van Nusantara, een museum dat werd gesloten, terug te geven aan Indonesië. Deze poging dreigde op een laat moment af te breken. Maar het Nationaal Museum in Jakarta aanvaardde alsnog een duizendtal voorwerpen. Al eerder gaven het Tropenmuseum en Museum Volkenkunde voorwerpen terug aan het land van herkomst.
Spreker: Jos van Beurden, onderzoeker, recent gepromoveerd op dit onderwerp
- Ontzamelen zonder LAMO, Naturalis: 20 min
Als er ergens sprake is van “bulk” dan is dat wel bij natuurhistorische musea. Maar die eindeloze reeksen odonata of andere kleine wezentjes ontlenen hun betekenis aan vindplaats, datum of wetenschappelijke betekenis. Als dat ontbreekt, kan het object weg, maar moet dat dan met een complete LAMO-procedure? Of is de oplossing die Naturalis ooit bedacht: ingieten in plastic en dan aan een sleutelhanger hangen, verantwoord genoeg?
Spreker: René Dekker, vm. directeur collecties Naturalis
Pauze 12.30 – 14.00, lunch en discussiegroepen over de volgende onderwerpen
- Tools voor grootschalig ontzamelen
De herplaatsingsdatabase is niet geschikt om veel voorwerpen tegelijk “aan de man” te brengen. Het Nusantara-project bedacht een digitale tool hiervoor, het NMM hield kijkdagen. Wat zijn de ervaringen? Zijn er nieuwe ideeën?
Casus: de volgende grote lading sabels of emblemata van het NMM.
Met: Paul van Brakel en Arco Seton – NMM en Tessa Luger en Geertje Huisman- RCE
- Collectiebeleid per regio of genre
Misschien zijn er oplossingen te bedenken door collecties meer per regio of per soort museum– volkenkunde, natuurlijke historie – op elkaar af te stemmen. De huidige museale fusies hebben een dergelijk effect. Hoe gaat dit in de praktijk? En zouden wij hierbij iets hebben aan referentiecollecties?
Casus: Regionale afstemming in Noord-Brabant/Overname collecties Naturalis
Met: Annette Gaalman – LCM, Christel Schollaart – Naturalis en Agnes Vugts – adviseur
- Ontzamelen door teruggave
Er gaan steeds meer stemmen op om voorwerpen terug te geven aan het land van herkomst. Nusantara was daar een voorbeeld van, maar ook veel andere musea hebben voorwerpen die als ‘geroofd’ zouden kunnen worden beschouwd. Moet daar een aparte procedure of commissie voor in het leven worden geroepen?
Casus: Indonesische vaandels uit het NMM
Met: Jos van Beurden en Paul Jac. Verhoeven – Museum Bronbeek.
- De werking van de nieuwe LAMO
De Erfgoedwet en de nieuwe LAMO zullen de praktijk van het ontzamelen veranderen. Het wordt allemaal transparanter, maar misschien ook ingewikkelder. De regie komt in handen van het Museumregister. Wat zijn de ervaringen en wat kunnen musea hiervan leren?
Casus: in te brengen door de deelnemers
Met: Heleen Buijs – bestuurslid Museumregister en Ellie Bruggeman – coördinator Museumregister en Afstotingsdatabase.
14.00 – 16.00
III. Nieuwe wijzen van verzamelen:
- Contemporain verzamelen: 20 min
Steeds meer musea stappen over van typologisch en encyclopedisch verzamelen naar verzamelen per thema en narratief verzamelen. Wat betekent dat voor het verzamelbeleid en formuleren van een aankoopstrategie?
Spreker: Alfred Staarman, sector manager collecties Nationaal Militair Museum.
- Vertraagd verzamelen: 20 min
Binnenkort start het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap een proef samen met Stichting Sieraden Collecties. Uit een aantal waardevolle collecties van hedendaagse sieraden (vanaf circa 1965) wordt per verzameling een representatieve keus van minimaal 50 sieraden gekozen en ondergebracht in het Rijksmuseum. Ze worden geleend voor een periode van dertig jaar, pas dan wordt vastgesteld of ze definitief tot de vaste collectie gaan behoren. In dit voorgeborchte genieten zij de volledige zorg, maar nog niet voor eeuwig.
Spreker: Ruudt Peters, sieradenontwerper, verzamelaar en bestuurslid Stichting Sieraden Collecties
- Immaterieel verzamelen: 20 min
Bij veel cultuurhistorische musea verschuift de nadruk bij het verwerven van typologisch verzamelen naar het verzamelen van verhalen die dan graag aangeduid worden als “immaterieel erfgoed”. Immaterieel erfgoed betekent echter meer: het betreft ook – en juist – praktijken, zoals rituelen, die mensen doen. Hoe verzamel je deze praktijken? En kom je niet te snel uit bij ‘folklorisering’ waardoor dynamisch erfgoed statisch wordt? Hoe zit het met kwesties van eigendom? Deze en andere vragen rond het verzamelen van immaterieel erfgoed komen in de lezing aan bod.
Spreker: dr. Sophie Elpers, onderzoeker Meertens Instituut en wet. medewerker Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed/Nederlands Openluchtmuseum
- Gezamenlijke aankoop en verzamelen door middel van collectiemobiliteit: 20 min
Gepromoot door OCW en het Mondriaan Fonds biedt de vorm van twee voor de prijs van één veel voordelen. Geliefde voorwerpen worden op meer dan één plaats getoond maar nemen minder depotruimte in beslag en drukken minder op de schaarse aankoopgelden. Waarom wordt er zo weinig van deze regeling gebruik gemaakt. Zitten het ego en de hebzucht van museumdirecteuren dit in de weg? “Het voelt niet helemaal van mij”? Maar je hoeft het niet te kopen, je kunt het ook lenen. Al jaren roepen wij in de museale wereld (in navolging van Hedy d’Ancona): het depotstuk van het ene museum is het pronkstuk van een ander. Maar deze mogelijkheid wordt weinig gebruikt. Wat leren ons de voorbeelden zoals de ruil tussen het Haags Gemeentemuseum en Museum Gouda?
Spreker: Marineke van der Reijden (Mondriaan Fonds) over het Zwerfkeien-project
Plenaire afronding door de dagvoorzitter
16.00 – 17.00 borrel en vertrek
(Al meer dan 100 inschrijvingen. Inschrijven kan tot en met 13 april a.s.)
Aanmelden voor het symposium kan via de website van het NMM
