Theatrale podwalk door Egypte in Teylers Museum

Plekken nieuwe betekenissen geven

Plekken hebben niet zelden betekenissen die de bewoners en hun cultuur clichématig, laatdunkend en simplistisch afschilderen. Voor een dergelijke benadering van Arabische en Aziatische culturen muntte Edward Said de notie ‘oriëntalisme’. Bepaald niet alleen een historisch verschijnsel; ook Nederlandse media evoceren Arabische culturen nog graag door een gesluierde vrouw met boodschappentas op een markt. Hoe bewerkstellig je dat zulke betekenissen veranderen of minstens gaan schuiven? Teylers doet een geslaagde poging aan de hand van het kleurige werk van de oriëntalist Willem de Famar Testas (1834-1896) met Yalla! Yalla! Zie je in Egypte.

Willem de Famar Testas

Uitgangspunt van Yalla! Yalla! zijn schilderijen, aquarellen, schetsen en tekeningen van De Famar Testas die hij tijdens een tweejarig verblijf en een latere reis in Egypte maakte. En ook het dagboek dat hij bijhield: ‘Die drukte en bedrijvigheid die hier heerscht, is zeer curieus overal ontmoet men kamelen, ezels en paarden, beladen met allerlei dingen, voorts zwermen van ezels, die men overal vindt met hunne jongens’. Die woorden duiden aardig het leven aan dat hij vastlegt tegen het decor van een imposante klassieke en modernere architectuur, — curieus, aantrekkelijk, kleurig, romantisch, exotisch. Maar het werk roept ook discussie op. Exotisme en curiositeit spreken niet louter van verwondering om de ontmoeting met het vreemde, maar ook een naïeve, westerse of zelfs racistische blik. Testas en andere oriëntalisten scheppen vooral hun eigen Oosten en Testas heeft weinig contact met Egyptenaren.

Een podwalk

Hoe ga je daarmee om als museum? Podcastmaker Tjitske Mussche en theatervormgever Theun Mosk gaven de tentoonstelling vorm als een podwalk. Teyler-conservator Terry van Druten reisde met acteur en theatermaker Sabri Saad El-Hamus naar Egypte, in het voetspoor van Testas. De bezoeker wandelt, podwalk op de oren, tussen de met jute beklede wanden van de tentoonstelling. Ondertussen luister je, al kijkend, naar een dialoog tussen El-Hamus en Van Druten over het Egypte van Testas en zijn tijd en het Egypte van nu. Acteur Florian Myjer leest tussendoor fragmenten voor uit het dagboek van Testas. Muziek is er van Youssra El-Hawary.

Zaalfoto Yalla! Yalla! (foto: Bastiaan van Musscher)

El-Hamus kwam na zijn economiestudie aan de Universiteit van Caïro naar Nederland, waar hij in Arnhem de Toneelschool volgde. Zo maakte hij als het ware de omgekeerde reis van Testas. El-Hamus: ‘Toen ik het reisdagboek las, was ik verbaasd over zijn blik op Egyptenaren. Soms toont hij zich totaal wereldvreemd, of ronduit racistisch. Maar hij zegt ook dingen over Egypte die waar zijn, ook nu nog. Ik herkende ook wel iets in hem: dat gevoel van vervreemding en heimwee als jongeling in een compleet andere wereld had ik ook toen ik naar Nederland kwam’.

Stapels betekenissen

Testas kende ik alleen van een werk aan het einde van de Egyptezalen in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar wordt het ten slotte getoond als beeld van hoe in later eeuwen naar Egypte gekeken werd. Yalla! Yalla! begint daar en toont een kritische blik op Testas. Door de conservator van de tentoonstelling en een Egyptisch-Nederlandse acteur in gesprek te brengen met Testas én met de omgeving waarin ze zich bevinden, het moderne Egypte, ontstaan meerdere perspectieven, stapelen de betekenissen zich op, en beginnen oude betekenissen ook te schuiven of worden ze minstens op een respectvolle manier met elkaar in gesprek gebracht en zodoende gerelativeerd. Kom er eens om in deze dagen. We hebben de kunsten en de musea nodig voor de nuances.

The making of

De podwalk Yalla! Yalla! heeft een aanlooptijd van 15 jaar. Podcast ‘De Museoloog’ maakte een serie van drie podcasts over the making of: https://www.odding.nl/yalla/. Teylers zelf heeft een eigen podcast ‘Museum van de Verwondering’ waarin Tjitske Mussche met El-Hamus en Van Druten over de tentoonstelling en het maken ervan spreekt.

Uitgelichte foto bovenaan: Reis Egypte. Terry van Druten en Sabri Saad El-Hamus bij een grafkamer in Koerna (Thebe), februari 2024. Foto: Tjitske Mussche

Auteur: Marcel Barnard