Verrassende partnerships

(Museumpeil 52) (Foto: Museum BroekerVeiling verduurzaamt door crowdfunding)

Musea versterken hun maatschappelijke rol

Musea zijn de afgelopen decennia steeds meer tentoonstellingsmachines geworden en worden door de lokale en landelijke politiek op hun bezoekerscijfers beoordeeld. Veel musea wijzen op de eenzijdigheid van dit criterium. Ze vragen meer politieke aandacht voor hun maatschappelijke rol. In dit nummer van Museumpeil hebben we het over verrassende partnerships. Of: hoe musea samenwerking zoeken om hun impact en bereik te vergroten en zich maatschappelijk in te bedden.

Om dat te bereiken hanteren musea verschillende elkaar versterkende strategieen. De eerste is inclusion: het museum is er vóór iedereen. De tweede: het museum is ván iedereen. Hoe zorgt het museum voor een band met zoveel mogelijk stakeholders, voor inbedding? De derde strategie is duurzaamheid. Door samen te werken voor hun bedrijfsvoering pogen musea te verduurzamen en tegelijk hun exploitatiekosten te drukken. De vierde strategie is: samen met derden de inhoudvan het museum ontwikkelen. Welke verhalen moeten musea vertellen, en hoe?

Kortom: musea zoeken verbreding, verbinding, verduurzaming en verdieping. Ze gaan daartoe steeds vaker een meerjarige samenwerking aan met het bedrijfsleven, het onderwijs en een brede waaier aan groepen uit de samenleving.

Naturist of autist: het museum is er ook voor jou

Naakt door het museum lopen, het kan (soms). Museum Kranenburgh in Bergen organiseerde samen met de Naturisten Federatie een avondrondleiding voor naturisten. Zo’n evenement past in het beleid van veel musea om samen met belangenverenigingen speciale programma’s voor groepen met een handicap of een bijzondere levensvisie te ontwikkelen. Vooral voor blinden en slechtzienden is het aanbod inmiddels vrij uitgebreid. In Nederland geeft de website van museum4all.eu een overzicht van musea die voor slechtzienden toegankelijk zijn. Voor Vlaanderen heeft FARO dit gedaan in samenwerking met Blindenzorg.

Recent zorgen een aantal musea ook voor speciale voorzieningen voor mensen met autisme. Op de website van het Rijksmuseum kunnen bezoekers de ‘prikkelplattegrond’ downloaden. Prikkelgevoelige gasten die niet lang in een rij kunnen staan, kunnen nu vooraf een ‘Verklaring fast lane’ invullen: ze hoeven dan niet in de rij te staan. Het Rijksmuseum gaat ook slow tours organiseren, rondleidingen door rustige ruimtes met minder mensen en kunstwerken.

Het organiseren van aparte activiteiten voor mensen met een handicap ligt gevoelig. Hoe goedbedoeld ook, het kan stigmatiserend werken. Ook blijven dit voor musea dure projecten. De kosten per deelnemer zijn hoog, in geld en tijdsinvestering. Veel projecten worden met speciale subsidies bekostigd. Hopelijk blijft het aanbod na het wegvallen van de subsidies overeind.

In de afgelopen jaren zijn musea ook steeds meer gaan samenwerken met zorginstellingen om ouderen te bereiken. In Friesland ontwikkelden ze samen het programma ‘Musea en Zorg’. Musea bezoeken zorginstellingen met voorwerpen uit hun collectie. Zorginstellingen erkennen hierdoor steeds meer het belang van herinneringen voor hun bewoners. In Rotterdam bijvoorbeeld heeft Humanitas in twee verzorgingshuizen een Herinneringsmuseum ingericht. Oudere mensen zien er de spullen uit hun jeugd, van strijkbout tot schemerlamp. Ouderen benaderen ook zelf musea. Vorig jaar verzamelden zo tien ouderen kunstwerken voor een pop-up museum in verpleeghuis Vreugdehofin Amsterdam, naar een idee van de Stichting Smaak. Er waren ook workshops met het Van Gogh Museum en het Kröller-Müller Museum.

Verbinding met de omgeving

Veel musea zijn recent geëvolueerd van tempel tot agora: van heiligdom tot ontmoetingsplek. Een plek voor de stad moet ook een plek ván de stad zijn. Vooral meer lokaal gerichte musea halen hun banden met (doel)groepen in de buurt aan, zoals het artikel over het STAM in dit nummer laat zien. Een goed voorbeeld is ook het Flipje Tiel Museum. Jaarlijks organiseren Turkse, Marokkaanse en andere inwoners van Tiel speciale weekenden in het museum. Ook autochtone bevolkingsgroepen worden niet vergeten.

Ook in Schiedam verzet men de bakens. Nadat men jarenlang grote tentoonstellingen voor museumbezoekers van buiten de stad heeft ingericht, zet de nieuwe museumdirecteur Deirdre Carassoin op de eigen bevolking. Het museum moet weer een museum van de stad worden, waar iedere Schiedammenaar welkom is en ook komt. Een mooi initiatief, maar niet zonder dilemma’s. Zo is het museum in december twee weken gastheer van ‘Het huis van Sinterklaas’. Duizenden kinderen komen dan met hun ouders op bezoek. De Schiedamse sinterklaasvereniging vindt dat de Pieten tijdens het evenement zwart moeten zijn. Deirdre Carasso is het daar niet mee eens, maar als je een museum van en vooral met de stad wilt zijn, kun je volgens haar niet beginnen met jouw waarden op te leggen. Ze kiest voor de dialoog. Ze heeft bedongen dat de sinterklaasvereniging in gesprek gaat met mogelijke tegenstanders.

Ook in Vlaanderen is meer dialoog een streven. Het FelixArt Museum bijvoorbeeld is een Vlaams Museum in een Frans sprekende omgeving. Door een naastgelegen boerderijwoning om te vormen tot een gemeenschapshuis hoopt men meer verbinding met de omgeving te maken.

Financiële partners voor verduurzaming

Musea moeten steeds meer inkomsten genereren. Ook dat leidt tot soms verrassende samenwerkingsverbanden. Schenkingen of sponsoring maken dan plaats voor echte wisselwerking.Zo hoopt Museum BroekerVeilinging Noord-Holland met het lokale bedrijfsleven een groenterestaurant te openen. Het aanbod wordt hierdoor verbreed en de verbinding met lokale voedselverwerkende bedrijven geborgd. Ook wil het museum energiezuiniger worden. Voor de investeringen in zonnepanelen en energiezuinige lampen werden samen met Greenfund Holland succesvolle crowdfundingacties georganiseerd. Inmiddels hebben honderden mensen het museum geld geleend. Ze hebben zich dus voor jaren met het museum verbonden, krijgen een redelijke rente en worden jaarlijks ontvangen in het museum. In Vlaanderen ondersteunt Herita musea bij het zoeken naar alternatieve financieringsmogelijkheden.

Musea werken steeds meer samen om effectiever te kunnen inkopen. In Amsterdam hebben twaalf musea samen met DPM, een adviesbureau voor duurzaamheid, een collectief inkoopbureau opgericht. Ze kopen energie in en hebben een gezamenlijk afvalcontract, waardoor er minder afvalverwerkers door de buurt rijden. Het afval wordt opgehaald via elektrische boten. In de toekomst wil men zelf energie opwekken.

Verrassende samenwerkingen op inhoud

Sommige musea geven hun aanbod samen met andere partijen vorm in hechte samenwerkingsverbanden. Een mooi voorbeeld is Royal Armouries | National Museums of Arms and Armour in Leeds. Steeds minder scholen bezochten het museum. De museumdirecteur besloot hen te vragen waarom ze niet meer kwamen. Het simpele antwoord: scholen vinden wapencollecties niet meer relevant voor kinderen. Tegelijk bleek dat veel scholen kampen met escalerende ruzies en conflicten tussen leerlingen. Onbegrip over afkomst en achtergrond ontaardt in gevechten op het schoolplein en daarbuiten. Voor het museum was dat een blikopener: conflictbeheersing is de kern van het militaire vak. Moderne soldaten zijn er goed in getraind. Samen met de scholen werden succesvolle programma’s over het voorkomen en beslechten van ruzies opgezet. De museumdirectie besloot dat niet de wapencollecties centraal dienden te staan, wel mensen en conflictbeheersing.

Ook Museum Kazerne Dossin in Mechelen, een museum over de holocaust, weet zijn missie goed te verbinden met hedendaagse problemen. Het museum werkt nauw samen met de politie, zoals u in dit nummer van Museumpeilkunt lezen. Naast tal van andere voorbeelden van verrassende, nieuwe partnerships. En voor wie vindt dat déze bladzijden weinig Vlaamse voorbeelden bevatten: blader door dit nummer.

Meer informatie

Pop-upmuseum voor en door ouderen: www.stichtingsmaak.nl

Herinneringsmusea: www.stichtinghumanitas.nl

Crowdfunding NL: www.greenfundholland.nl

Crowdfunding VL: www.herita.be

Duurzaamheid en musea: www.duurzaampm.nl

Auteur: Franklin van der Pols